فرزانه   صادقی‌تهرانی کارشناس آموزش- معاونت بهداشت، درمان و توانبخشی

همواره این مطلب سرلوحه برنامه‌ریزی کوهنوردان حرفه‌ای قرار می‌گیرد که ظرف مدت یک تا دو روز از شروع روند صعود به ارتفاعات بالا یا قلل، ممکن است با تغییرات ناگهانی هوا و کاهش دما تا ۲۰ درجه سانتیگراد زیر صفر مواجه شوند و چون دستگاه‌های مختلف بدن ازجمله قلب و فشار خون هنگام بالارفتن حتی با تله‌اسکی، تله‌کابین و تله‌سیژ، تحت‌تأثیر تغییرات جوی قرار می‌گیرند، علاوه بر هم‌هوایی که در شماره ٦٣١ به آن پرداخته شد، آمادگی و تجهیزات لازم برای این رویارویی از ضروریات می‌باشد. به‌طور مثال یک کوهنورد آماتور ممکن است در تیرماه، دمای  ٢٠ درجه زیر صفر را در پناهگاه قله سبلان در ارتفاع بیش از ٣ هزار متری تجربه كند.
کمتر کسی می‌تواند در برف یا سرمای ١٠ درجه زیر صفر، بدون داشتن لباس مخصوص، ناآگاهی از تحرکات مناسب برای گرم‌ماندن بدن یا اجرای تکنیک‌های بقا، برای مدتی نسبتا طولانی پایداری کند. مگر افرادی که بدنشان به زندگی در چنین شرایطی عادت کرده باشد، مثل کوهپایه‌نشینان و ساکنان مناطق سرد یا کسانی که مدتی از زندگی روزمره خود را در پناهگاه‌ها به دادن خدمات به کوهنوردان می‌گذرانند. اما شرایط همواره اینگونه نخواهد بود. به‌طور مثال ممکن است مسافران یک هواپیما به علت سقوط یا فرود اضطراری در چنین موقعیتی قرار بگیرند. آنان نیز برای بقاي خود نیازمند اطلاعاتی از این دست خواهند بود. در چنین شرایطی مهم‌ترین مساله، حفظ خونسردی است و دیگر این‌که افراد انرژی خود را بیهوده هدر ندهند. یکی از اصول مهم بقا در برف و کولاک، اقدام به ایجاد یک جان‌پناه است که برای این کار باید نقطه‌ای امن و دور از خطر سقوط بهمن یا پرت شدن به پایین را انتخاب کرد. شما می‌توانید با ایجاد حفره‌ای در برف یک جان‌پناه موقت آماده کنید. خوب است بدانید دمای داخل یک حفره برفی را می‌توان در صفر درجه سانتیگراد ثابت
نگه داشت. البته مهارت تشخیص و ساخت انواع سرپناه نیاز به آموزش و ابتکارعمل دارد. برای کوهنوردان حرفه‌ای، سرپناه‌ می‌تواند چادرهاي موقتي با گنجايش ٢ تا ١٠ نفر باشد. حتی دو نفر مي‌توانند با استفاده از دو باتوم يا چوب‌دست به‌عنوان دو تيرك و مقداري پارچه يك سرپناه موقت دونفره ايجاد كنند. چنین سرپناه‌هایی گرم نيستند ولي موقتا از سرمازدگي شما جلوگیری می‌کنند.
در برخی مواقع کوهنوردان، خانه‌ای با برف می‌سازند که «ایگلو» نامیده می‌شود. ایگلوها یا کلبه‌های کوچک برفی اسکیموها بهترین محافظ در برابر باد و سرما هستند. شما می‌توانید با گردآوری مقدار قابل‌توجهی شاخه، خار یا خاشاک، کپه‌ای بزرگ درست کنید. چنانچه امکان آن نبود با استفاده از باتوم و کوله‌های افراد این کار را انجام دهید؛ سپس روی آنها تکه‌هایی از پوست، پلاستیک یا هرگونه پوشش قابل دسترس قرار داده و روی آن را با برف تازه بپوشانید. پس از حدود یک ساعت که برف سفت شد شاخه‌ها و سایر وسایلی که مورد استفاده قرار داده‌اید را از زیر آن بیرون بکشید. در این هنگام ایگلوی شما آماده است. به خاطر داشته باشید زمانی که قشر برف ضخیم است این کار را می‌توانید کنار تخته سنگ‌های بزرگی که به راحتی می‌توانید زیر آن قرار بگیرید انجام دهید و از وسایل و امکاناتتان دیواره‌هایی تاحد امکان مناسب که نفوذ برف و هوای سرد به آن امکانپذیر نباشد، درست کنید. درختان بزرگ که حفره‌ای داخل خودشان دارند نیز می‌توانند پناهگاه مناسبی باشند. بدون در نظر گرفتن گرمایی که در اثر حضور افراد ایجاد می‌شود، دمای درون پناهگاه ۱۰ درجه سانتیگراد بالاتر از دمای خارج آن است که نسبت به تعداد افرادی که در آن هستند نیز، بالا‌تر می‌رود.
ممکن است ایگلو‌ها به دلیل وجود افراد از داخل ذوب شوند که علتش ناشی از گرمای ملایم درون آن می‌باشد ولی این ذوب‌شدن به‌حدی نیست كه ایگلو را خراب کند. دانه‌های برفی كه در خارج روی ایگلو می‌بارد، به محض برخورد با سقف آن ذوب می‌شود و یك لایه عایق جایگزین برای آن ایجاد می‌كند. این روند انجماد و ذوب شدن باعث سخت شدن برف و یخ‌های به كار رفته در ساختمان آن می‌شود، به‌طوری كه سقف آن می‌تواند تحمل وزن برفی سنگین را نیز داشته باشد. هرچه سقف ایگلو گنبدی شکل‌تر باشد قطرات آبی که از ذوب شدن برف به وجود می‌آید به صورت یك لایه روی سقف باقی مانده یا به ندرت در هنگام سرازیر شدن از کناره‌ها به دیواره‌ها می‌ماسد. اگر بخواهیم ایگلو یا هر پناهگاه دیگری در نجاتمان موثر باشد باید از لحظه‌ای که تهدید طوفان را احساس می‌کنیم و پیش از این‌که بیش از حد خسته شویم، شروع به ساختن یا آماده کردن آن کنیم. البته اقامت در ایگلو هم خالی از اشکال نیست. اگر مدت اقامت در ایگلو طولانی شود برف و یخ به تدریج در زیر کیسه خواب‌ها آب شده و زمین را باتلاقی می‌کند. برای رفع این مشکل باید شاخه‌ها و خار و خاشاک جمع‌آوری شده را به صورت یک تشک فنری در زیر کیسه خواب یا فرش خود بگذارید. یکی دیگر از مشکلات مهم در داخل ایگلو عمل تنفس افراد است که در ارتفاعات افزایش نیز می‌یابد و این امر باعث کم شدن اکسیژن و افزایش دی‌اکسیدکربن در فضای محدود آن می‌شود. برای جلوگیری از این کار باید سوراخی برای تهویه هوا در ایگلو یا هر سرپناهی درنظر گرفت. بعد از ایجاد جان‌پناه سعی کنید بدن خود را گرم و خشک نگه دارید، لباس گرم بپوشید، از کلاه و دستکش نیز استفاده کنید. برف روی لباس و کفش را پاک کنید، با استفاده از کبریت، شمع یا الکل جامد آتش روشن کنید. می‌توانید دست‌هایتان را زیر بغل گذاشته و پاهایتان را روی ران‌ها یا شکم فرد مقابلتان قرار دهید.
در بخش بعدی این نوشتار به سایر تکنیک‌ها و اصول بقا در برف و کولاک خواهیم پرداخت.